Photo by Mikołaj on Unsplash
В Беларуси исключили из школьной программы классику беларуской литературы — «Каласы пад сярпом тваім» Владимира Короткевича. И, конечно, не просто так, а разглядев в романе «много выдумки» и «идеализированный образ Калиновского».
Инициатива исходила от пропагандиста и гендиректора Национальной библиотеки Беларуси Вадима Гигина. По его мнению, в художественном произведении исторические персонажи представлены не так, как в документах.
«Это была моя инициатива. Я отчитывался об этом на совете по исторической политике. Это любопытный, интересный роман нашего выдающегося классика Владимира Короткевича. Но школьная программа — это формирование определенной исторической памяти.
То, как в этом романе (…) преподнесены события XIX века – там очень много вымысла, там очень много выдумки. там различные исторические персонажи показаны – да, восприятие нашего выдающегося писателя – но не так, как они реально предстают из исторических документов. Поэтому мы заменяем на «Чорны замак Альшанскі», – заявил он в программе «Скажинемолчи» на телеканале «Беларусь 1».
Гигин также считает, что Короткевич «во многом идеализировал образ Калиновского». В итоге многие беларусы знают Калиновского «не как исторического персонажа, а как человека, вышедшего» из произведений Короткевича.
«Понимаете, литература, история, то, как мы преподаем в школе, – это определенная программа воспитания гражданина. И мы расставляем акценты на тех литературных произведениях, которые, да, выполняют эту задачу – воспитание гражданина нашей Республики Беларусь. Мы заменили один роман Короткевича на другое произведение выдающегося писателя», — заявил Гигин.
Литературный критик, с которым поговорил Plan B., объясняет, что все доводы Гигина о «вымыслах» писателя могут лишь подтвердить, что пропагандист не разбирается в литературе.
— Гэта вельмі смешны тэзіс Гігіна, бо Гігін відавочна не разумее, што такое мастацкі твор, а што такое – дакументальны. «Каласы пад сярпом тваім» – гэта мастацкі раман. А мастацкі твор увогуле грунтуецца на фантазіі аўтара, там дзейнічаюць як рэальныя, так і выдуманыя персанажы. І Гігін проста не разумее літаратуру.
Непасрэдна у «Каласах» таксама ёсць героі рэальныя, а ёсць героі выдуманыя. Ёсць Кастусь Каліноўскі – рэальны чалавек, ёсць імператар Мікалай Першы і яго пераемнік Аляксандры Другі, ёсць Мікалай Мураўёў, які атрымаў мянушку “Вешальнік” — потым ён будзе падаўляць паўстанне Каліноўскага. І ёсць выдуманыя героі кшталту Алеся Загорскага – галоўнага героя рамана, яго сяброў. І гэта абсалютна тыповы раман.
Трэба яшчэ сказаць, што Караткевіч усё ж такі не быў класічным гісторыкам, і ў рамане ёсць моманты, якія дакладныя не на 100 адсоткаў. Напрыклад, Караткевіч расказвае пра традыцыі дзядзькавання, калі дзяцей магнатаў ці шляхты аддавалі на выхаванне на некалькі гадоў ў сялянскія сем’і. Але ў 19 стагоддзі такого звычая ўжо не існавала.
Уявіць, што Алеся Загорскага, сына магната, адправілі ў вёску – гэта, канешне, нерэальна. Гэта фантазія, прыдумка Караткевіча. Але гэты момант кардынальна не ўплывае на агульную ідэю. А ўсё астатняе Караткевіч дастаткова рэалістычна паказвае: рэаліі 19 стагоддзя, жыццё ў магнацкім маёнтку, у Пецярбургу і Вільні. І, калі чытаць гэты раман, можна атрымаць дастаткова добрае ўяўленне пра рэаліі 19 стагоддзя. Таму, калі браць тэзіс Гігіна аб тым, што гэта выдумка, то гэты аргумент не працуе.
— Чаму «Каласы пад сярпом тваім» істотныя? Караткевіч – гэта несумненна класік беларускай літаратуры. А «Каласы» — класічны этапны раман, на якім вырасла некалькі пакаленняў беларусаў. Ён расказвае пра вельмі істотны перыяд – 19 стагоддзе, калі адбывалася фарміраванне беларускай нацыі, калі беларусы пачыналі разумець, хто яны такія, калі назва Беларусь пачала пакрысе распаўсюджвацца на ўсю тэрыторыю Беларусі, калі адбывалася барацьба за свабоду і незалежнасць, — говорит критик.
— Дагэтуль, усё ж такі, удзельнікі папярэдніх паўстанняў – паўстання Касцюшкі і паўстання 1830 года – змагаліся за Рэч Паспалітую, беларусаў тады яшчэ не было. А Каліноўскі змагаўся за Літву-Беларусь: «- Каго любіш? — Люблю Беларусь. — То узаемна» — знакаміты пароль паўстанцаў 1863 года.
У самім рамане яшчэ няма паўстання, але ёсць падрыхтоўка да яго. І гэта вельмі істотны, лёсавызначальны перыяд для беларускай нацыі. Ёсць падрыхтоўка да барацьбы за свабоду, падрыхтоўка да барацьбы за свае правы. І ў цяперашніх умовах, калі беларусы павінны зноў змагацца за тое, каб людзьмі звацца, змагацца за свабоду і незалежнасць, гэта вельмі істотны раман.
Раман быў надзвычай папулярны ў савецкія часы, калі беларусы не мелі дастатковай колькасці гістарычных твораў, не мелі дастатковай колькасці гітарычнай літаратуры. Шмат для каго «Каласы пад сярпом тваім» адкрывалі невядомую Беларусь.
У пэўны момант здавалася, што гэтыя пытанні – пытанні барацьбы за сваю нацыю — ўжо не так актуальны, бо мы атрымалі незалежнасць і сталі развівацца далей. Але сёння гэтыя пытанні зноў стаяць востра, і раман вельмі істотны для Беларусі і беларусаў.
І канешне гэта вялікая ганьба, што раман выключылі са школьнай праграмы. Можна толькі спадзявацца, што забарона – гэта лепшая рэклама. Магчыма, цяпер «Каласы» будуць запатрабаваныя больш. Спадзяюся, Караткевіч, якога, дзякуй богу, наогул не забаранілі — «Каласы» замянілі на «Чорны замак Альшанскі» — будзе ў бібліятэках і кнігарнях і па-ранейшаму папулярны.
